مهارت تاب آوری چیست و چطور آن را تقویت کنیم؟

تاب آوری چیست؟

تاب آوری معجزه‌ای رفتاری است که ما را به زندگی عادی برمی‌گرداند. اگر این ویژگی و توانایی را در خود تقویت کنیم، بعد از تجربه رنج‌ها و غصه‌ها، فشارها و شکست‌ها، و تلخی‌های زندگی می‌توانیم دست‌ها را به زانو بگیریم و دوباره از جا بلند شویم. تاب آوری کمکمان می‌کند زخم‌ها را التیام ببخشیم و لحظه‌ها را شادتر و آرام‌تر زندگی کنیم.
 

تعریف تاب‌ آوری

برای اینکه دقیق‌تر وارد بحث شویم، خوب است قبل از هرچیز، تعریف تاب آوری در روانشناسی را مطرح کنیم. این اصطلاح در روان‌شناسی به این شکل تعریف می‌شود:

تاب آوری نوعی ویژگی درونی است که به آدم‌ها اجازه می‌دهد پس از تجربه ناملایمات به زندگی عادی بازگردند، قوی‌تر و توانمندتر از گذشته.

آنها به‌جای اینکه اجازه دهند سایه شکست و ناکامی روی زندگی‌شان بیفتد و اراده آنها را مخدوش کند، راهی برای برخاستن از خاکسترها پیدا می‌کنند.

تاب‌ آوربودن یعنی داشتن انعطاف لازم برای بازگشتن به حالت عادی. کسی که این ویژگی را در خود دارد و آن را تقویت می‌کند، کسی است که با ناامیدی، شکست و سختی روبه‌رو می‌شود؛ اما می‌تواند همه‌چیز را طوری کنترل کند که بازگشت به روند عادی زندگی ممکن شود.

مصیبت‌ها، حوادث، فقدان‌ها و اتفاقات ناخوشایند از زندگی آدم‌ها دور نمی‌مانند. کسی که تاب آوری را به‌خوبی می‌شناسد و آن را در خود تقویت می‌کند از همه اینها می‌گذرد و در کشاکش روزهای سخت زندگی دوام و تاب می‌آورد. فرض کنید تصادفی سخت رخ داده و از نظر جسمی آسیب دشواری دیده‌اید.

تحمل وضعیت و تلاش برای بهبودی، همراه با ناامید و خسته‌نشدن از روند درمان، نشان می‌دهد فردی تاب‌آور هستید.
 

تفاوت تاب آوری با دیگر اصطلاحات رایج

اصطلاحات متعددی وجود دارند که گاهی مرز میان تعریف تاب آوری با آنها باریک می‌شود. در ادامه، به چند مورد از این تفاوت‌ها اشاره می‌کنیم.
 

۱. تاب آوری و سرسختی؛ تفاوت در چیست؟

گاهی‌ مفهوم سرسختی و تاب آوری جایگزین یکدیگر می‌شوند. منتها تفاوت در چیست؟ سرسختی نوعی ویژگی روانی است که تا حد زیادی شیوه مواجهه افراد با استرس، فشار و چالش را بدون توجه به شرایط تعیین می‌کند.

بخشی از سرسختی مقاومت و خوش‌بینی برای ایستادن در مقابل چالش‌ها و پذیرش خطرات است و بخشی دیگر شامل اعتمادبه‌نفس می‌شود.

آدم‌ها با مهارتِ سرسختی می‌توانند با تمرکز و تکیه بر چیزهایی که می‌آموزند و به‌ دست می‌آورند گام‌های بلندی بردارند.

البته چنین مفهومی به تاب آوری شباهت زیادی دارد؛ اما از تفاوت‌های میان این دو هم نمی‌توان صرف‌نظر کرد. تاب آوری چیزی است که از آنچه ما را به عقب کشیده، به‌سمت بازگشت به نقطه مطلوب قبلی یاری می‌دهد. منتها سرسختی از همان ابتدا می‌خواهد از عقب‌نشینی جلوگیری کند و موجب حرکت به‌سمت جلو باشد.

داگ استریخارچیک (Doug Strycharczyk)، پژوهشگری در حوزه روان که راجع‌به تاب آوری و سرسختی تحقیق و مطالعه می‌کند، نکته جالبی درباره تفاوت این دو مفهوم گفته است.

او به موضوعی مهم در حوزه تاب آوری روانشناختی اشاره می‌کند:

تمام کسانی که از نظر روحی سرسختی دارند تاب‌آور هم هستند؛ اما این‌طور نیست که تمام تاب‌آورها لزوما سرسخت هم باشند.

سرسخت‌ها نه‌تنها به عقب بازنمی‌گردند که با چالش‌ها هم سرشاخ می‌شوند تا شکستشان بدهند و گامی روبه‌جلو در زندگی بردارند.

ماری هالووِی (Mary Holloway) ورزشکاری انگلیسی و معروف است که می‌گوید:

تاب آوری یعنی بدانی تنها کسی که توان و مسئولیت رشد تو را به‌ عهده دارد خودت هستی و بس!
 

۲. تاب آوری و عزم یا اراده؛ تفاوت در چیست؟

مفهوم دیگری که با تاب آوری اشتباه گرفته می‌شود عزم یا همان اراده است. بر اساس تعریفی که پروفسور گای کلانکستون (Guy Claxton)، استاد و محقق روان‌شناسی شناختی، ارائه می‌دهد این دو مفهوم تفاوت‌هایی دارند:

درباره عزم و اراده تحقیقات بیشتری شده و معنایش تمایل به حفظ علاقه و تلاش برای رسیدن به اهداف در بلندمدت است. عزم و آهنگ با کنترل خود در ارتباط است و با خشنودی کوتاه‌مدت و مقطعی تفاوت دارد.

روان‌شناسان و محققان روی مفاهیم دیگر مانند عزم و اراده یا سرسختی بیشتر از تاب آوری کار کرده‌اند. منتها مفهوم تاب آوری به بررسی‌های بیشتری نیاز دارد.

البته در اینجا هم بحث تجربه، مهارت و شایستگی‌ها به‌ میان است؛ ولی تفاوت‌هایی هم هست که برای شناخت تاب‌آوری باید به آنها توجه کرد.

یکی از تفاوت‌های اساسی میان تاب آوری و اراده یا همان عزم‌وآهنگ این است که دومی بیشتر به‌طور بلندمدت و طولانی معنا می‌یابد و اولی در کوتاه‌مدت؛ یعنی تاب‌آوری مخصوص مقاطع زمانی کوتاه است و عزم در بلندمدت معنا پیدا می‌کند. داشتن هردوی این ویژگی‌ها بسیار مفید و مثبت است.
 

۳. تاب آوری و استقامت روانی؛ تفاوت در چیست؟

یکی دیگر از مفاهیمی که ممکن است با تاب آوری اشتباه گرفته شود همین استقامت روانی است. این اصطلاح یعنی قدرت درونی و ذهنی برای مواجهه با چالش‌ها در زندگی.

برای اینکه استقامت روانی داشته باشیم به اراده و نظم شخصی و پشتکار نیاز داریم.

این‌گونه نیست که این توانایی فقط شامل قدرت بازگشت به شرایط عادی پس از سختی‌ها باشد! به‌طور کلی، ویژگی مهمی است که کمکمان می‌کند در هر شرایطی خود را کنترل کنیم و قوی باشیم.
 

۴. تاب آوری و پایمردی یا بردباری؛ تفاوت در چیست؟

همان‌طور که می‌بینید، دنیای واژه‌ها به‌شدت گسترده است. پایمردی و بردباری نیز از واژه‌های دیگری‌اند که برای بیان حالت استحکام و استقامت روانی مطرح می‌شوند؛ اما تفاوت‌هایی با تاب آوری دارند.

پایمردی و بردباری یعنی قدرتی ذهنی که به هر فرد توان مقابله با خطر و تحمل درد و ناخوشی را می‌دهد؛ تحملی که با شجاعت و جسارت همراه است.

شباهت میان پایمردی با اراده و سرسختی زیاد است. همه این صفت‌ها و ویژگی‌های رفتاری درونی‌اند و نشانمان می‌دهند توانایی مقابله و عبور از ناملایمات در آدمی وجود دارد. 1

 

ویژگی های اصلی افراد تاب آور چیست؟

از دیدگاه روان شناسی، افراد تاب آور ۴ ویژگی اصلی دارند:

احساس ارزشمندی پذیرفتن خود به عنوان فردی ارزشمند و احترام قائل شدن برای خود و توانایی هایشان.

بی قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود وپرورش دادن آنها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آنها.

علاوه برآن سعی می کنند که این نارسایی ها را با واقع بینی بر طرف کرده و در غیر این صورت با این ویژگی ها کنار می آیند.
 
مهارت در حل مسئله افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی انتقادی نسبت به توانایی های خود و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیر می باشند و توانایی شگفت انگیزی درباره پیدا کردن راه حل های مختلف درباره یک موقعیت یا مسئله خاص دارند.

همچنین توانایی ویژه ای در تجزیه وتحلیل واقع بینانه مشکلات شخصی وپیدا کردن راه حل های فوری و راهبردهای دراز مدت برای حل و فصل مشکلاتی که به آسانی و سریع حل نمی شوند را دارا هستند.
 
کفایت اجتماعی این دسته از افراد مهارت های ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته اند. آنها می توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند، می توانند با دیگران صمیمی شوند و درمواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند؛ ضمن اینکه این گونه آدم ها می توانند سنگ صبور خوبی باشند، وقتی برایشان حرف می زنید خوب گوش می دهند و خودشان را جای شما می گذارند.

میگنا دات آی آر،در ضمن آنها طیف وسیعی از مهارت ها و راهبردهای اجتماعی شامل مهارت های گفتگو، آمادگی برای گوش دادن به دیگران واحترام گذاشتن به احساسات و عقاید دیگران که در تعاملات اجتماعی بسیار مهم است را دارا هستند.

افراد تاب آور شبکۀ حمایتی و عاطفی محکمی دارند . چنین ارتباطاتی به آنها کمک می کند، دربارة نگرانی ها و چالش های خود با کسی صحبت کنند، از مشورت، همدلی و همراهی آنها بهره مند شوند، راه حل های جدید را کشف کنند و در مجموع از لحاظ روانی احساس قدرت و آرامش کنند.
 
خوش بینی اعتقاد راسخ به اینکه آینده می تواند بهترباشد ، احساس امید و هدفمندی و باور به اینکه می توانند زندگی وآینده خود را کنترل کنند و موانع .احتمالی نمی تواند آنها را متوقف سازد.
 
همدلی تاب آورها دارای توانایی برقراری رابطه توام با احترام متقابل با دیگران هستند که موجب به هم پیوستگی اجتماعی یعنی احساس تعلق به افراد، گروه ها و نهادهای اجتماعی می شود. 2
 

عوامل کمک‌کننده برای تقویت این توانمندی

خوب است به عواملی نیز اشاره کنیم که در تقویت این مهارت و توانمندی ذهنی کمکمان می‌کنند:

هرقدر توانایی‌مان در داشتن برنامه‌های واقع‌گرایانه بیشتر باشد، تاب‌آوری‌مان هم بیشتر خواهد شد؛

هرقدر مهارت‌های حل‌مسئله در ما به‌شکل قوی‌تر وجود داشته باشند، تاب‌آوری‌مان هم بیشتر خواهد شد؛

هرقدر بهتر بتوانیم با رویدادهای ناگهانی روبه‌رو شویم و احساساتمان را بهتر کنترل کنیم، تاب‌آورتر خواهیم شد؛

هرقدر دید مثبت‌تری نسبت به خود داشته باشیم و باورمان این باشد که قدرتمند هستیم، تاب‌آورتر خواهیم شد.
 

چرا تقویت مهارت تاب آوری مهم است؟

اهمیت تاب اوری را نمی‌توان نادیده گرفت. در دنیایی که اختیار بسیاری از وقایع و رویدادها در دستانمان نیست، نیاز داریم تاب‌وتوانمان را در مواجهه با ناملایمان بیشتر و بیشتر کنیم. اما چرا؟

هرقدر تاب‌آورتر شویم، توانایی‌مان در ادامه‌دادن تحصیلات و یادگیری هم بیشتر می‌شود؛

تاب اوری به کاهش غیبت‌ها از محل کار و تحصیل هم کمک می‌کند و از ما فردی فعال‌تر می‌سازد؛

یکی از دستاوردهای تاب اوری کاهش علامت‌های افسردگی در زندگی و توانایی مدیریت استرس‌هاست؛

تاب‌آورترها با بیماری‌های جسمانی سخت هم بهتر روبه‌رو می‌شوند و احتمال بهبودی‌شان هم بیشتر است؛

فرد تاب‌آور کمتر خود را در معرض ریسک‌های حساب‌نشده قرار می‌دهد و زندگی‌اش را کمتر وارد زمینه‌های خطرناک می‌کند؛

تاب اوری زندگیِ سالم‌تری را برای هر فرد به همراه می‌آورد و از مرگ‌ومیر ناشی از تصمیمات اشتباه و بی‌طاقت‌شدن جلوگیری می‌کند؛

افراد تاب‌آور در کهن‌سالی هم دوران بهتری را نسبت به دیگران سپری می‌کنند و با چالش‌های سنی خود به‌درستی و سلامتی مواجه می‌شوند.

هلن کلر معروف را که می‌شناسید؟ او می‌گوید:

دنیا پر از داستان‌های غم‌انگیزِ سختی‌کشیدن‌هاست. منتها داستان‌های زیادی هم درباره مواجهه و پیروزشدن در مقابل این سختی‌ها وجود دارد.

خوش‌بینی من ریشه در نادیده‌گرفتن تلخی‌ها و بدی‌ها ندارد؛ بلکه از باورم به غلبه خوبی‌ها و خوشی‌ها بر آنها نشئت می‌گیرد. سرانجام، همیشه خوبی بر بدی حاکم می‌شود.


 

چگونه مهارت‌های تاب آوری را تقویت کنیم؟

تا اینجا، به‌طور کامل متوجه شدیم تاب اوری ویژگی و رفتاری مهم است. منتها چطور می‌توان آن را در خود تقویت کرد و توسعه داد؟

خوشبختانه، همه ما می‌توانیم تاب اوری را معنا کنیم و آن را در وجود خود گسترش دهیم. این‌طور نیست که فرد، تاب‌آور به دنیا پای می‌گذارد و دیگری بدون این ویژگی به دنیا می‌آید.

البته ویژگی‌های وراثتی را نمی‌توان نادیده گرفت. برخی از افراد تاب‌وتحمل بیشتری نسبت به دیگران دارند؛ اما همیشه پای اکتساب هم به‌ میان است و از راه افزایش توانایی‌های خود می‌توانیم تاب‌آورتر شویم.

برای اینکه ویژگی‌ های تاب آوری را در خود رشد دهیم، به شناسایی فرصت‌هایی نیاز داریم که در رشد و توسعه فردی کمکمان می‌کنند.

بعد از آگاهی نسبت به اینها، لازم است پرتوان و باجسارت به‌سمت جلو حرکت و از فرصت‌ها استفاده کنیم. روش‌های زیر در تقویت ویژگی های تاب آوری کمکمان می‌کنند:

حواسمان به سلامتمان باشد و خودمراقبتی را فراموش نکنیم؛

با تقویت حس بخشش در خود از بند کینه‌ها و عقده‌ها رها شویم؛

از تجربه‌هایمان برای دیگران بگوییم و آنها را با دیگران در میان بگذاریم؛

سبک زندگی‌مان را سالم کنیم، برای نمونه خوب بخوابیم و خوب بخوریم؛

در زندگـی منظم باشیـم و با هدفمندی به لحظه‌هایمان معـنا بدهیم؛

به خودمان اجازه تجربه احساسات مختلف را بدهیم و احساساتمان را سرکوب نکنیم؛

در صورت نیاز، برای مدیریت بهتر احساساتمان به مشاور و روان‌شناس مراجعه کنیم؛

برای حل مشکلات، منتظر ننشینیم و ابتکار عمل را به‌ دست بگیریم و مسائل را حل کنیم؛

بدانیم به چه حمایت‌ها و پشتیبانی‌هایی در زندگی نیاز داریم و از کمک این پشتیبانان بهره ببریم؛

روی نکات مثبت هرچیز دست بگذاریم و با مثبت‌اندیشی عاقلانه و واقع‌بینانه روحیه‌مان را بالا ببریم. 3

پی نوشت:
1.www.chetor.com
2.www.ehyacenter.com
3.www.newsin.ir